Thông qua công tác kiểm sát xét xử phúc thẩm vụ án hành chính, Viện KSND cấp cao thấy có một số vụ án hành chính trong lĩnh vực quản lý đất đai do Tòa án nhân dân thành phố HN xét xử sơ thẩm có vi phạm trong việc không giải quyết hết yêu cầu của đương sự; không thụ lý đối với yêu cầu độc lập của người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan trong vụ án; không đình chỉ đối với phần yêu cầu của người khởi kiện đã rút tại phiên tòa, các vi phạm nêu trên đã làm ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự, cụ thể như sau:
1. Nội dung vụ án và vi phạm của bản án sơ thẩm
1.1. Không đình chỉ xét xử đối với yêu cầu khởi kiện đã rút
Vụ án: Người khởi kiện là ông Trần Văn Tiên và người bị kiện là Chủ tịch UBND huyện PX.
Ngày 05/6/2017, UBND xã Phú Túc, huyện PX ban hành Thông báo số 97/TB-UBND ngày 05/6/2017 (viết tắt thông báo 97) trả lời đơn khiếu nại của ông Trần Văn Tiên (đại diện cho 51 hộ dân của xã Phú Túc có công trình xây dựng trên lòng mương thủy lợi trục đường liên xã). Ngày 08/7/2017, UBND xã Phú Túc ban hành Quyết định số 72/QĐ-UBND (Quyết định 72) giải quyết khiếu nại lần đầu, giữ nguyên Thông báo 97. Ông Tiên tiếp tục đại điện cho các hộ dân khiếu nại, UBND huyện PX đã ban hành Quyết định số 275/QD-UBND ngày 08/02/2018 (Quyết định 275) giải quyết khiếu nại lần hai. Trên cơ sở biên bản vi phạm hành chính đã lập với hộ ông Tiên, Chủ tịch UBND huyện PX ban hành Quyết định số 1901/QĐ-KHHQ (Quyết định số 1901) về áp dụng biện pháp khắc phục hậu quả đối với hộ ông Trần Văn Tiên, ông Tiên khởi kiện yêu cầu Tòa án hủy 04 quyết định gồm: Quyết định 275; Quyết định 72; Thông báo 97 và Quyết định 1901.
Tại phiên tòa, ông Tiên rút yêu cầu khởi kiện 03 quyết định (Quyết định 275, Quyết định 72; Thông báo 97, chỉ còn giữ lại yêu cầu hủy Quyết định 1901. Bản án sơ thẩm chỉ bác yêu cầu khởi kiện của ông Tiên đối với Quyết định 1901 nhưng đối với 03 quyết định hành chính đã rút, phần nhận định không xem xét và phần quyết định của bản án không đình chỉ đối với yêu cầu khởi kiện đã rút là trái với quy định tại khoản 2 Điều 173 Luật tố tụng hành chính. Điều luật quy định: “Trường họp đương sự rút một phần hoặc toàn bộ yêu cầu của mình và việc rút yêu cầu của họ là tự nguyện thì Hội đồng xét xử chấp nhận và đình chỉ xét xử đối với phần yêu cầu hoặc toàn bộ yêu cầu đương sự đã rút”.
1.2. Không giải quyết hết yêu cầu của đương sự
Vụ án: Người khởi kiện là bà Nguyễn Thị Nhàn và người bị kiện là Chủ tịch UBND huyện PX.
Bà Nhàn cũng là một trong 51 hộ dân xây dựng công trình nhà trên lòng mương thủy lợi trục đường liên xã Hoàng Long- Phú Túc và ủy quyền cho ông Trần Văn Tiên khiếu nại các quyết định hành chính của UBND.
Bà Nhàn khởi kiện yêu cầu:
- Hủy Thông báo 97; Quyết định 72; Quyết định 275 (giải quyết khiếu nại chung cho các hộ dân do ông Tiên đại diện); Quyết định số 1934/QĐ-KHHQ ngày 13/8/2018 (Quyết định 1934) của Chủ tịch UBND huyện PX về áp dụng biện pháp khắc phục hậu quả đối với hộ gia đình bà.
- Buộc Chủ tịch UBND huyện PX và UBND huyện PX phải công khai xin lồi và bồi thường thiệt hại danh dự và thiệt hại gồm án phí, chi phí thẩm định, chi phí luật sư và thu nhập bị mất cho người khởi kiện.
Bản án sơ thẩm nhận định các Quyết định 275; Quyết định 72; Quyết định 1934 và Thông báo 97 có căn cứ, trên cơ sở đó quyết định: Không chấp nhận yêu cầu khởi kiện của bà Nhàn hủy các quyết định nêu trên. Tuy nhiên nội dung khởi kiện của bà về yêu cầu công khai xin lồi và bồi thường thiệt hại, bản án sơ thẩm không xem xét, giải quyết là không đúng quy định tại điểm b khoản 2 Điều 194 Luật tố tụng hành chính. Điều luật quy định “...b) Trong phần nội dung vụ án và nhận định của Tòa án phải ghi yêu cầu khởi kiện của người khởi kiện, khởi kiện của cơ quan, tổ chức; đề nghị, yêu cầu độc lập của người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan.
Tòa án phải căn cứ vào kết quả tranh tụng, các chứng cứ đã được xem xét tại phiên tòa để phân tích, đánh giá, nhận định đầy đủ, khách quan về các tình tiết của vụ án, những căn cứ pháp luật, án lệ (nêu có) mà Tòa án áp dụng để chấp nhận hoặc không chấp nhận yêu cầu, đề nghị của đương sự, người bảo vệ quyền và lợi ích họp pháp của đương sự và giải quyết các vấn đề khác có liên quan”.
1.3. Không thụ lý và giải quyết yêu cầu độc lập của người có quyền lợi và nghĩa vụ liên quan trong vụ án
Vụ án: Người khởi kiện là bà Nguyễn Thị Hiên, người bị kiện là UBND quận CG, người có quyền lợi và nghĩa vụ liên quan là ông Nguyễn Tuấn Xếp và bà Phương Thị Duyên.
Bà Hiên khởi kiện yêu cầu hủy Quyết định 3958/QĐ-UBND ngày 03/10/2016 của UBND quận CG thu hồi đất nông nghiệp để thực hiện dự án đầu tu mở rộng đường vành đai III và Quyết định 3975/QĐ-UBND cùng ngày của UBND quận CG phê duyệt phương án bồi thường, hồ trợ và tái định cư khi nhà nước thu hồi đất. Bà Hiên yêu cầu xác định bà và ông Xếp là hai chủ sử dụng đất vì bà và ông Xếp là vợ chồng đã ly hôn từ năm 1983, khi ly hôn không chia tài sản chung đối với đất nông nghiệp nhưng 02 người đã tự phân chia thành 02 thửa và sử dụng độc lập trong nhiều năm, đã đóng thuế hàng năm theo diện tích sử dụng của mỗi bên, nên UBND phải hỗ trợ cho ông Xếp một suất đất là 90m2, bằng 01 suất mà bà đã được UBND hỗ trợ. Ông Xếp nhất trí với quan điểm của bà Hiên.
Bà Duyên là người có quyền lợi và nghĩa liên quan trình bày: Năm 1993, bà mua của ông Xếp, bà Duyên 130m2 (nằm trong diện tích sau này UBND thu hồi của bà Hiên), việc mua bán giấy bằng giấy tờ viết tay, hàng năm đóng thuế đầy đủ, bà đề nghị chấp nhận yêu cầu độc lập của bà, hủy các quyết định hành chính nêu trên, xác định bà là chủ sử dụng đất đối với diện tích 130m2 và yêu cầu UBND thực hiện việc bồi thường giải phóng mặt bằng đúng quy định pháp luật.
Bản án sơ thẩm quyết định: Bác yêu cầu khởi kiện của bà Hiên về tuyên hủy các quyết định hành chính 3958/QĐ-UBND; Quyết định 3975/QĐ-UBND. Các yêu cầu của người có quyền lợi và nghĩa vụ liên quan bà Duyên, ông Xếp, bản án sơ thẩm không đề cập giải quyết.
Trong vụ án này, ngay sau khi thụ lý vụ án, ngày 4/6/2020, bà Duyên đã có đơn yêu cầu độc lập hủy 02 quyết định hành chính nêu trên. Tại biên bản đối thoại ngày 5/5/2020, bà tiếp tục yêu cầu xem xét hủy các quyết định hành chính và bồi thường tiền đất cho bà. Như vậy bà Duyên phải được xác định là người có quyền lợi và nghĩa vụ liên quan có yêu cầu độc lập theo quy định tại khoản 2 Điều 129 Luật tố tụng hành chính. Khi nhận được đơn yêu cầu độc lập, Tòa án phải thực hiện đầy đủ các thủ tục theo quy định tại Điều 125 Luật tố tụng hành chính, đó là thông báo cho đương sự nộp tiền tạm ứng án phí, thụ lý và giải quyết đơn khởi kiện. Do Tòa án không thực hiện đầy đủ các thủ tục nêu trên, dẫn đến yêu cầu độc lập của bà Duyên không được xem xét, giải quyết theo quy định tại Điều 194 Luật tố tụng hành chính, ảnh hưởng đến quyền và lợi ích họp pháp của bà.
2. Những nội dung cần rút kinh nghiệm
2.1. Từ 03 vụ án hành chính nêu trên, thấy rằng khi kiểm sát xét xử các vụ án hành chính, Kiểm sát viên cần nắm chắc các yêu cầu khởi kiện của đương sự ngay từ khi thụ lý vụ án; những thay đổi, bổ sung yêu cầu khởi kiện của đương sự trong quá trình giải quyết vụ án, đặc biệt là việc thay đổi, bổ sung, rút yêu cầu khởi kiện tại phiên tòa để có quan điểm giải quyết vụ án đầy đủ, đúng pháp luật. Tại phiên tòa, Kiểm sát viên phải ghi chép đầy đủ diễn biến phiên tòa, quan điểm của Kiểm sát viên, quyết định của Hội đồng xét xử.
2.2. Ngay sau khi nhận được bản án của Tòa án, Kiếm sát viên cần kiểm sát chặt chẽ bản án, đối chiếu với diễn biến tại phiên tòa, đặc biệt là trên cơ sở kết quả kiểm tra biên bản phiên tòa để xác định vi phạm, thiếu sót của bản án. Đáng tiếc là cả 03 vụ án trên, Kiểm sát viên cấp sơ thẩm đều có phát biểu quan điểm giải quyết vụ án đúng pháp luật nhưng chưa thực hiện tốt công tác kiểm sát bản án nên không kịp thời phát hiện vi phạm để báo cáo lãnh đạo Viện thực hiện quyền kháng nghị, kiến nghị của Viện kiểm sát.
VKSND cấp cao tại HN nêu lên để các Viện KSND trong khu vực cùng tham khảo, rút kinh nghiệm chung nhằm nâng cao hiệu quả công tác kiểm sát trong lĩnh vực giải quyết án hành chính./.